КӨРКЕМ МӘТІННІҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ПОЭТИКАСЫ: КОМПОЗИТТІК ДЕҢГЕЙ (жазушы Әлібек Асқаровтың шығармасы бойынша)

Мақалада жазушы Ә.Асқаровтың «Алтайда алтын күз еді» (Алматы, 2014) шығармасында кездесетін мағынасы көмескі сөздердің мәні ашылып, кейбір сөздердің сөздіктерде қамтылу деңгейі туралы, узуалды және окказионал қолданыстар, т.б. туралы мәліметтер беріледі. Сонымен қатар автордың қолданысындағы сөздердің кейбір ерекше тіркесімділігіне талдау жасалады.

Көркем мәтінді талдаудың бір түрі лингвистикалық поэтикалық талдау болса, осы талдау түрінің бірнеше шарттары бар. Яғни лингвист-зерттеуші тарапынан мына мәселелер қарастырылуы тиіс: көркем шығарманың әдеби жанрын анықтау, соған сай автордың тілдік бірліктерді қалай және қайтіп іріктелгеніне тоқталу; көркем мәтіндегі сөйлеу үлгілеріне тән нормалардың қаншалықты сақталғанын тілдік фактілер арқылы көрсету; автордың әдеби тіл заңдылығы бойынша сөйлеудің баяндау түрінде жақ пен шақ нормаларын қандай деңгейде сақтағанын қадағалау, өйткені бұл линвистикалық поэтиканың басты шарттарының біріне жатады; көркем мәтіннің композициялық бөлінісіндегі ерекшелікке назар бөлу, талдау; көркем мәтіндерде лексикалық синтагмалардың қалыптанған үлгілерінен бөлек сөйлеу тілі элементтері синтагма жасайтынын аталған көркем мәтіннен алынған нақты мысалдармен көрсету және олардың әдеби тілге ену мүмкіндігі, әлеуеті барын көрсету; бейнелілікті тудыратын тіл элементтеріне тоқталып, талдау жасау, көркем мәтін сөздік қорды байытатын және жаңа сөздер көп туындайтын мәтін түрі екенін дәлелдеу, т.б. Осындай талдау түрлерінен туындаған нәтиже ретінде автордың дара стилі туралы пікір қалыптасатынын көрсету. Сонымен қатар мақалада қол жеткен нәтиже көркем мәтін иесі автордың өзі ғана біліп-мойындайтын ерекше эстетикалық әлемде тіршілік ететін рухани феномен екені анықталады.

1. Асқаров Ә. (2010) Алтайда алтын күз еді. – Алматы: «Олжас кітапханасы» баспа үйі, 2010. – 184б.

2. Шалабай Б. (1999) Көркем әдебиет стилистикасы. - Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясының Республикалық баспа қызметі,1999.-197 б.-29-30бб.

3. Ахмедьяров К.К. (2002) Лингвистичская поэтика: традиции и новации. - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 234 с.- С.14.

4. Момынова Б. (2008) Шәкәрім поэзиясының тілі. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2008.-256 б.- 35-б.

5. Гальперин И. Р. (1981) Текст как объект лингвистического исследования.-Москва: «Наука»,1981.-140 стр.

6. Солганик Г.Я. (2006) Синтаксическая стилистика. – Изд.-е 3-е, испр. и доп. - М.: Комкнига, 2006.-232 стр.- С.79б.

7. Хасанов Ғ. (2009) Қазақ тілінің лексикалық синтагмасы. - Алматы:Үш қиян, 2009. - 488-б.- 90-б.

8. Мурашкина, А.А (2004). К проблеме лингвопоэтического исследования повествовательных типов текста // Философия языка. Функциональная стилистика. Лингвопоэтика: сб. науч. ст. / под ред. А.А. Липгарта и А.В. Назарчука. - М.: Экон-Информ, 2004,-№2.-С 65-75.

9. Жақыпов Ж. (2022) Қаратпалы сөйлемдер // Кітапта: Қазақ тілінің академиялық грамматикасы. Фонетика, морфология,сөзжасам, синтаксис. – Алматы, 2022. -1474 б.- 1486-1487 бб.

10. Жақыпов Ж. (2010) Толымсызбен толықтыру. Қазақ грамматикаларына қосымша. – Қарағанды:Болашақ-Баспа РББ,2010.-69-б.

11. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. (2007) Он бес томдық. –ІҮ том, Б-Д. – Алматы: «Арыс» баспасы,2007. - 752 б. - 497б.

12. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. (2007) Он бес томдық. ІҮ том, Б-Д. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. -752б.-739-б.

13. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. (2008) Он бес томдық. ІХ том (Қ-К), «Арыс» баспасы, 2008. – 744б. - 41-б.

14. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. (2009) Он бес томдық. Х том, Қ-М. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2009. - 752б. - 54-б.

15. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. (1978) 3-том, Ғ-Ж. – Қазақ ССР-інің «Ғылым» баспасы. – Алматы,1978.-735б.- 173-б.

16. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. (1979) – 4-том, Ж-К (жаттанды-кесу). – Қазақ ССР-інің «Ғылым» баспасы. - Алматы,1979. -672б.

17. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. (1986) 10-том, Ү-Я (Үрейлен-яшма). – Қазақ ССР-інің «Ғылым» баспасы. - Алматы,1986. – 512 б. - 360-б.

18. Б.Қалиев. (2014) Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, 2014//sozdikqor.kz›sozdik/?id=14

19. Rodica-Cristina Apostolatua, Ionel Apostolatub. (2012) Linguistic and Cultural Issues in Translating Negation in Literary Texts: A Case Study, Mourning Becomes Electra, by Eugene O'Neill. Procedia - Social and Behavioral Sciences 63 (2012) 63 – 68.

20. The 4th Edition of the International Conference: Paradigms of the Ideological Discourse 2012.

21. Aysun Yavuz. (2014) Teaching and interpreting literary texts: Difficulties of 4th year ELT students at a Turkish university. Procedia - Social and Behavioral Sciences 158 (2014) 27 – 32. 14th International Language, Literature and Stylistics Symposium.