МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСІ АРҚЫЛЫ ҚАЗАҚ ЕМЛЕСІН АВТОМАТТАНДЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Цифрлық технологиялардың қарқынды дамуы, соның ішінде интернеттің пайда болуы ХХ ғасырдағы коммуникациялық ландшафттың түбегейлі өзгеруіне әкелді. Интернетке тұрақты қол жеткізу мүмкіндігі, сондай-ақ онлайн түрде жедел хабар алмасу қосымшаларын пайдалану жаңа цифрлық тілдің қалыптасуына, жаңа тілдік ортаның дамуына серпін берді. Қазіргі кезде қазақ тілі цифрлық кеңістікке еніп, қазақ тілінің виртуалды кеңістіктегі өміршеңдігі нысанға алынды. Осыған байланысты қазақ тіліне қатысты білімдер түгенделіп, қазақ тілінің виртуалды кеңістіктегі ресурстарын әзірлеу күн тәртібіне қойылды.

Орфографияны автоматтандыру – бұл мәтіндегі сөздердің емлесін тексеру үшін компьютерлік бағдарламалар мен құралдарды пайдалану процесі. Бұл сөздердің жазылуындағы қателерді автоматты түрде түзетуге мүмкіндік береді және мәтінді өңдеуге кететін уақытты азайтады. Инновациялық мүмкіндіктер тілдің формалды моделін әзірлеуді талап етеді. Ал орфографияны формалды модельдеу үшін ең алдымен орфографияға қатысты білімдерді түгендеу, емледегі қиындықтарды саралау қажет. Қазіргі кезде А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты ғалымдары «Қазақ мәтінін автоматты тану: лингвистикалық модульдер мен IT-шешімдер әзірлемесі» атты бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру жоба аясында зерттеу жүргізіп келеді. Зерттеу аясында сөздердің жазылуындағы қателерді автоматты түрде түзетуге мүмкіндік беретін тілдік ресурстар саралану, талдану үстінде. Осыған байланысты мақалада орфографияға қатысты білімдерді автоматтандыру, оны автоматты танытудың ғылыми-практикалық мәселелері, қазақ орфографиясына қатысты білімдерді алгоритмдеу түсініктерінің анықтамасы, кең таралған модельдеу түрлері, автоматтандыруда ұстанылатын модельдеудің типтері жан-жақты талданады. Сондай-ақ қазақ орфографиясын автоматтандыру үшін фонетика-фонологиялық және орфограммалардың айырымдық белгілері арқылы модельдеудің түрлері ұсынылып, қазақ орфографиясын автоматтандырудың кезеңдері сипатталады.

1. Algazina N. (1987) Formirovanie orfograficheskih navykov. – M., 1987. – 158 s. [Algazina N. (1987) Formation of orthographic skills. – M., 1987. – 158 p.] (in Russian)

2. Arhangel'skij S.I. (1980) Uchebnyj process v vysshej shkole i ego zakonomernye osnovy i metody. – M.: Vysshaja shkola, 1980. – 368 s. [Arkhangelskiy S.I. (1980) Study process in higher education and its logical bases and methods. – M.: Vysshaya shkola, 1980. – 368 p.] (in Russian)

3. Bazarbaeva Z. (2008) Qazaq tіlі: intonologija, fonologija. – Almaty, 2008. – 284 b. [Bazarbayeva Z. (2008) The Kazakh language: morphology, intonology. – Almaty, 2008. – 284 p.] (in Kazakh)

4. Chomskij N. (2000) Logicheskie osnovy lingvisticheskoj teorii. – Birobidzhan: IP «Trivium», 2000. – 146 s. [Chomsky N. (2000) Logical bases of linguistic theory. – Birobidzhan: IP «Trivium», 2000. – 146 p.] (in Russian)

5. Ermilova V., Ermilova D. Ju. (2001) Uchebnoe posobie dlja uchrezhdenij srednego profobrazovanija. – M., 2001. – 184 s. [Yermilova V., Yermilova D. Yu. (2001) A manual for secondary education institutions. – M., 2001. – 184 p.] (in Russian)

6. Lakoff G. (1996) Kognitivnoe modelirovanie. – Jazyk i intellekt. – M., 1996. – S. 143-184. [Lakoff G. (1996) Cognitive modeling. – Language and Intelligence. – M., 1996. – pp. 143-184]. (in Russian)

7. Martin K. (2000) O modelirovanii lingvistiki – M., 2000. – 258 s. [Martin K. (2000) On modeling linguistics. – M., 2000. – 258 p.] (in Russian)

8. Uali N. (1993) Qazaq grafikasy men orfografijasynyng fonologijalyq negizderi: filol. gyl. kand. avtoref. – Almaty, 1993. – 162 b. [Uali N. (1993) Phonological basics of Kazakh graphics and orthography: philol. science. kand abstract. – Almaty, 1993. – 162 p.] (in Kazakh)

9. Vartofskij M. (1988) Modeli. Reprezentacija i nauchnoe ponimanie. – M., 1988. – 510 s. [Vartofskу M. (1988) Models. Representation and scientific understanding. – M., 1988. – 510 p.] (in Russian)

10. Zhubanov A. (2012) Qazaq tіl bіlіmі: qoldanbaly lingvistika. – Almaty, 2012. – 696 b. [Zhubanov A. (2012) Kazakh linguistics: applied linguistics. – Almaty, 2012. – 696 p.] (in Kazakh)