АУДАРМАДАҒЫ СӨЗ ТАҢДАУ (ТРАНСФОРМАЦИЯ) МӘСЕЛЕСІ

Аударма – шығармашылық үдеріс ретінде көркемдік дәлдікті, сәйкестікті жеткізудің нәтижесі. Бір ұлттың екінші ұлтпен, бір мәдениеттің екінші мәдениетпен байланысы рухани деңгейде аудармада көрініс табады. Халық танымындағы қалыптасқан ақпарат, тұрмысында түйген, санадағы қалыптасқан ұғымдар аудармада қалай сипатталатынын анықтау – аударматану саласында өзекті мәселе. Себебі бүгінгі жаһандану кезеңінде мәдениетаралық қатынастың аударма барысында көрініс табуы тіл білімінің дамуын көрсетеді. Сонымен бірге аударма ұлтты таныстырудың негізгі құралы деп анықталатындықтан аударылатын шығармада мәдени ерекшеліктер барынша толық жеткізілуі керек. Дегенмен көркем мәтіннің негізінде жазушының шығармашылық әлемі, ұлттық көзқарасы, әдеби дәстүр көрінетіндіктен, аударма барысында қиындық туындайды. Осы тұрғыда толыққанды аударма болу үшін аудармашы өз тарапынан өзгерістер енгізеді. Ал осы өзгерістер трансформациялар деп аталады. Трансформация түрлерін қолдану аударма сапасын арттыра түседі.

Осы бағытта қазақ халқының бар болмысын суреттеген тарихи шығармалардың бірі І.Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясының орыс, ағылшын тілдеріне аударылу жолдарын зерттеу, сөз таңдау түрлерін анықтау, трилогиядан эмпирикалық материалдар іріктеліп, аударылу барысында пайдаланылған трансформациялардың жолдарын анықтап, ерекшеліктерін зерттеу – аталған мақаланың басты мақсаты.

Ғылыми мақаланы жазу барысында төмендегідей әдіс-тәсілдер қолданылды: сипаттау, салыстыру, салғастыру, лексикографиялық, эмпирикалық, когнитивтік, этнолингвистикалық және концептуалдық. Осының негізінде нәтижелері талқыланып, нақты қорытындылар беріледі. Мақаланың теориялық-практикалық маңызы – магистранттар мен докторанттар және ғылыммен айналысатын жастар ғылыми жұмыстарына практикалық және теориялық материал ретінде кеңінен пайдалана алады. Сонымен қатар филология бағытында білім алушыларға лексикология, аударма теориясы мен практикасы, лингвомәдениеттану, салғастырмалы грамматика пәндері бойынша практикалық сабақтарда материал ретінде қолдануға болады.

1. Бауыржанулы Е., Ашимханова С. А. (2023). Роль фоновых знаний в сохранении смыслового единства текста в художественном переводе: на примере трилогии И. Есенберлина «Кочевники». – Keruen, 80(3). – С. 189-199.

2. Комиссаров В.Н. (1990) Теория перевода (лингвистические аспекты). Учеб.для ин-тов и фак. иностр. яз. – М.: Высш. шк. – 1990. – 253 с.

3. Есенберлин І. (2014) Көшпенділер. – Алматы: «Көшпенділер» баспасы, 2014. – 896 б.

4. Есенберлин И. (2015) Кочевники: Ист. трилогия / Пер. с казах. М. Симашко. – Алма-Ата: Жазушы, 1986. – Кн. 1. Заговоренный меч. – 224 с.

5. Yesenberlin I. (2015) The Nomads: a novel-trilogy/transl. from Russian by O. Chorakaev. – Almaty: Association of publishers, printers and booksellers, 2015. – Book 1: The Charmed Sword. – 380 p.

6. Есенберлин И. (2015) Кочевники: роман-трилогия. Пер. с каз. М. Симашко / И. Есенберлин. – Алматы: Ассоциация издателей, полиграфистов и книгораспространителей, 2015. – Книга 3. Хан Кене: – 380 с.

7. Yesenberlin I. (2015) The Nomads: a novel-trilogy / transl. from Russian by O. Chorakaev. – Almaty: Association of publishers, printers and booksellers, 2015. – B. 3: Khan Kene. – 380 pgs.

8. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі / Жалпы редакциясын басқарған Т. Жанұзақов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008. – 986 б.

9. Есенберлин И. (2015) Кочевники: роман-трилогия / Пер. с каз. М. Симашко. – Алматы: Ассоциация издателей, полиграфистов и книгораспространителей, 2015. Кн. 2: Отчаяние: – 380 с.

10. Yesenberlin I. (2015) The Nomads: a novel-trilogy/ transl. from Russian by O. Chorakaev. – Almaty: Association of publishers and booksellers, 2015. – Book 2: Despair. – 380 pgs.

11. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. (1976) 2-том. Б-Г. – Алматы, Қазақ ССР-нің «Ғылым» баспасы, 1976. – 695 б.

12. Миньяр-Белоручев Р.К. (1996) Теория и методы перевода. – Москва: Московский лицей, 1996. – 208с.

13. Латышев Л. К. (1981) Эквивалентность перевода и способы ее достижения. – Москва: «Междунар. отношения», 1981. – 248 с.

14. Федоров А.В. (1986) Основы общей теории перевода (Лингвистический очерк). – Москва: Издательство Высш. школа, 1986. – 395 с.

15. Попович А. (1980) Проблемы художественного перевода. – Москва: Высшая школа, 1980. – 199 с.

16. Алексеева М.Л. (2010) Реалии в художественном тексте: проблемы перевода и опоставительного анализа / М.Л. Алексеева // Русский язык и культура в зеркале перевода: матер. II междунар. науч.-практ. конф. к 150-летнему юбилею А.П. Чехова. – М.: Высшая школа перевода, МГУ, 2010. – С. 22-29.

17. Алдашева А. (2006) Аударматану (лингвистикалық және лингвомәлени мәселелер). – Алматы: Арда, 2006. – 243 б.

18. Қарағұлова Б.С. (2016) Аударманың теориясы мен практикасы. – Алматы: Ғылым ордасы, 2016. – 154 б.

19. Жұмабекова А.Қ. (2010) Аударматанудың негіздері. – Алматы: Тау Самал, 2010

20. Жақыпов Ж. (2004) Аударматануды аңдату. – Алматы: InnoPress, 2004. – 102 б.

21. Сәмитұлы Ж. (2005) Аударманың теориясы мен практикасы.– Алматы: Қазақ университеті, 2005. – 272 б.

22. Мухтарова С.С. (2018) Анализ перевода казахской безэквивалентной лексики (на материале трилогии И. Есенберлина «Кочевники»). – Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. – Серия Филология. – №4 (125). – 2018. – С.102-107.

23. Самарин ДА. Антонимический перевод как особый переводческий приём. – Филологические науки. Вопросы теории и практики. 2017(11-1 (77)). – С.158-61.

24. Рсалиева Н. М. (2012) Қазақ ономастикалық атауларын ағылшын тілінде транслитерациялау ережесі (ЖОБА). // TILTANYM Учредители: Институт языкознания имени А. Байтурсынова, 2015(1). – 112-125 бб.