ЗООТОПОНИМДЕР – ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ КОД РЕТІНДЕ

Мақалада зоотопонимдер негізінде халықтың әлеуметтік жағдайы мен атау талғамы бойынша танымы айқындалады. Жер-су атаулар уәжінің әлеуметтік негізінде халықтың жан-дүниесі, бітімі, болмысы сақталған, сондықтан да атау тағуда халықтың әлеуметтік тұсы мен психологиялық негіздері ұштасып жататындығы мысалдармен дәйектелген. Зоотопонимдердегі жиналған халықтың тәжірибесіне сай ақпаратты ашуда ұлттық таным, әлеуметтік-психологиялық код ретіндегі танымдық қызметіне айрықша мән берілген. Атаулардың прагматикалық (бағыт/бағдар, нысан ерекшелігі т.б.) әлеуеті зерделеніп, олардың халықтың ғасырлар бойы жинақтаған таным-түсінігі, әлемді қабылдаудағы тасымал құрал ретіндегі орны айқындалған.

Мақаланың мақсаты – зоотопонимдер мағынасын талдау негізінде әлеуметтік әрі психолингвистикалық ерекшелігін айқындау, зоотопонимдердің әлеуметтік-психологиялық код ретінде атау тағудағы уәжі арқылы халықтың танымын, рөлін анықтау. Зоотопонимдердегі әлеуметтік, психологиялық уәжге қатысты ақпаратқа талдау жүргізу, ғылыми негіздемесін әзірлеу, жүйелеу.

Зерттеу әдістері: статистикалық әдіс, типологиялық әдіс, дескриптік тәсіл, сауалнама, концептуалды, компоненттік (семантикалық) талдау.

Зерттеу жұмысы лексика-семантикалық, когнитивтік бағытта орындалған.

Бір жағынан – мәдени таным, екінші жағынан – тұрмыс тіршілік, үшінші жағынан – белгі, нысан ретінде зоотопонимдердің екіншілік атау нәтижесі тұрғысынан халықтың болмысының әлеуметтік-психологиялық коды айқындалады.

Мақаланың практикалық маңыздылығына оның негізгі нәтижелерін әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, ономастика, когнитивтік лингвистика, лингвомәдениеттану тәрізді теориялық курстарда, сондай- ақ қазақ тілін оқыту практикасы үшін семинарларда қолдануға болатыны жатады.

1. Абдрахманов А. (1991) Историко-этимологическое исследование топонимов Казахстана // Научный доклад по опубликованным трудaм, представленный к защите на соискание ученой степени доктора филологических наук. – Алма-Ата, 1991. – 58 с.

2. Ақбақай (текст) – Ander.kz

3. Басик С.Н. (2018) Коммодификация топонимии как феномен социально-экономической и культурной географии // Вестник Московского государственного областного университета. Серия: Естественные науки. – 2018. – №2. – 146 с. DOI: 10.18384/2310-7189-2018-2-59-70

4. Голев Н. Д., Дмитриева Л. М. (2008) Единство онтологического и ментального бытия топонимической системы (к проблематике когнитивной топонимики) // Вопросы ономастики. – 2008. – №5. – 207 с.

5. Дмитриева Л.М. (2002) Онтологическое и ментальное бытие топонимической системы (на материале русской топонимии Алтая). – Барнаул‚ 2002. – 367 с.

6. Егинбаева А.Е., Сапаров Қ.Т. (2002) Зоонимдердің Шет ауданы топонимдерін жасаудағы орны мен ерекшеліктері // Гидрометеорология и экология. – 2022. – №3. – С. 40-48.

7. Жанұзақ Т. (2021) Еңбектерінің толық 5-томдық жинағы. – Алматы, 2021.

8. Иманбердиева С.Қ., Құламанова З.Ә., Бекенова Г.Ш. (2021) Жамбыл облысы топонимдерінің кестелік сөздігі. – Нұр-Сұлтан: Қайнар, 2021. – 465 б.

9. Иманбердиева С.Қ., Тойшыбаев З., Мәлікова С.З. (2020) Солтүстік Қазақстан облысы топонимдері. – Нұр- Сұлтан: «Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы» КЕАҚ, 2020. – 788 б.

10. Карабулатова И.С. (2002) Русская топонимия в этнопсихолингвистическом аспекте: дисс. … доктора филол. наук. – Тверь, 2002. – 501 с.

11. Караулов Ю.Н. (1987) Русский язык и языковая личность. – М.: Русский язык, 1987. – 264 с.

12. Конкашпаев Г.К. (1951) Казахские народные географические термины // Известия АH КазССР, серия географ. – Алма-Ата, 1951. – С. 24-30.

13. Королёва И.А. (2011) Языковые и культурные контакты в русско-белорусском приграничье // Актуальные проблемы приграничных районов Беларуси и Российской Федерации. Материалы международной научно- практической конференции. – Витебск, 2011. – С. 261-264.

14. Қалиев Б. (2014) Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, 2014. – 728 б.

15. Қойшыбаев Е. (1986) Қазақстанның жер-су аттары сөздігі. – Алматы: Мектеп, 1986. – 256 б.

16. Ораз А. (2017) Жылқысы кіл көкмойнақ бұл өңірдің. – Арғымақ Ұлттық танымдық порталы (argymaq.kz).

17. Рублева О.Л. (2007) О лингвострановедческом потенциале топонимов и о соответствующем словаре [Электронный ресурс] // Россия – Восток – Запад. Проблемы межкультурной коммуникации. Материалы научно-практической конференции. – 2007. – Режим доступа: https://www.toponimika.ru/index.php?id=80

18. Рудакова А.В. (2019) Специфика психолингвистического описания семантики топонимов // Вестник ВГУ. Серия: Филология. Журналистика. – 2019. – №1. – 175 с.

19. Супрун В.И. Ономастическое поле русского языка и его художественно-эстетический потенциал: автореф. ... доктора филол. наук. – Волгоград, 2000. – 80 с.

20. Тілеубердиев Б. (2016) Қазақ ономастикасындағы дүниенің (ғаламның) топонимиялық бейнесі // Ономастикалық хабаршы. – 2016. – №2 (32). – 100 б.

21. Фаткуллина Ф.Г. (2015) Топонимы как компонент языковой картины мира // Современные проблемы науки и образования. – 2015. – №1.

22. Shaun Lim Tyan Gin, Francesco Perono Cacciafoco. Toponyms as a Gateway to Society in: Old World: Journal of Ancient Africa and Eurasia. Volume 1 Issue 1 (2021) (brill.com)