ҚАЗАҚ ЕРТЕГІЛЕРІНДЕГІ ДӘСТҮРЛІ СӨЗСАПТАМ ҮЛГІЛЕРІ

Қоғам қарыштап дами бастағалы адамның өмір сүру дағдысы да өзгерді. Мұндай өзгеріс тіліміздің сөзсаптау жүйесінің өзгеруіне алып келді, соның салдарынан ол тек ақпарат алмасуды көздейтін қасаң, жұтаң, оған қоса өзге тілдің элементтерін қайталайтын көшірме тілге айналды. Сондықтан тіліміздің субстанциялы қасиетін сақтай отырып, дәстүрлі сөзсаптам үлгілерін, нормаларын көрсетудің маңызы артты. Ертегілер өзгеріске ұшырамаған, халық арасында ауыздан ауызға тараған, ежелден бері келе жатқан фольклор жанрының бірі. Ертегілердің бала тілінің дамуы мен қиялының жетілуіне әсері ғалымдар тарапынан дәлелденіп келеді. Зерттеу жұмысының мақсаты ертегілер тіліндегі қазақтың дәстүрлі сөзсаптам үлгілерін анықтау. Зерттеу объектісі ретінде Ә. Диваев жинаған қазақ ертегілері алынды. Мақаланы жазу барысында лингвостилистикалық талдау жасалып, сөйлем құрылысы, күрделі фразалық тұтастықтың берілуі, мәтіннің ішкі/сыртқы байланысы, жүйесі қарастырылып, нәтижесінде ертегі мәтініндегі қазақтың сөзсаптамына үлгі болатын өлшемшарттар анықталды. Зерттеу жұмысының ғылыми маңызы – қазақ тілінің дәстүрлі грамматикалық, этикалық, коммуникативтік нормасының анықталуы, практикалық маңызы – филология, лингвистика, журналистика мамандықтарының студенттеріне, қазақ тілін үйренушілерге қосымша ретінде ұсынылады.

1. Аханов К. (1993) Тіл білімінің негіздері. – Алматы: Санат, 1993. – 496 б.

2. Әуезов М.О. (1957) Қазақ ертегілері. 1 том / М.О.Әуезов, Е.С.Ысмайылов. – Алматы: Қазақтың Мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1957. – 682 б.

3. Байсыдық И., Кудеринова К., Шаханова Р., Ризахожаева Г., Жылтырова Ж. (2023) Lexical aspect in language and culture communication // XLinguae, – 2023. Vol.16, No.1. – P. 220.

4. Байтұрсынұлы А. (1926) Әдебиет танытқыш. – Ташкент: Қазмембас, 1926. – 282 б.

5. Ғабдуллин М. (2013) Қазақ халқының ауыз әдебиеті: оқу құралы. – Алматы: Рауан, 2013. – 456 б.

6. Кудеринова К.Б. (2022) Қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптамы. – Н. Гумилев хабаршысы. – №1 (138). – 2022.

7. Қабадайы О., Садықова М.С. (2022) Қазіргі және дәстүрлі қазақ сөзсаптамы: салыстырмалы талдау (лексика-фразеологиялық деңгей бойынша). – Тілтаным. – №3(87). – 2022. – 52-59-бб.

8. Қазақ әдебиетінің тарихы (1948). – Фольклор. – Алматы: Қазақ ССР Ғылым Академиясының баспасы, 1948. – 1 том.

9. Қасқабасов С. (1984) Қазақтың халық прозасы. – Алматы: Ғылым, 1984. – 272 б.

10. Мәтіндер жинағы (дәстүрлі сөзсаптам үлгілері) (2022). – Алматы: Ел-шежіре, 2022. – 320 б.

11. Оразбаева Ф.К. (2012) Әбубәкір Диваев – фольклорист. – Алматы: Білім, 2012. – 192 б.