НОМИНАТИВНЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ В КАЗАХСКОМ ЯЗЫКЕ: НОВЫЕ И СЛОЖНОСОСТАВНЫЕ НОМИНАТИВЫ В ПЕРИОДИЧЕСКИХ ИЗДАНИЯХ

В статье на основе именных словосочетаний доказывается, что согласно теории номинации производные номинативы входят в языковую систему и становятся фактами лексикографики. Отмечены аспекты наименования, где наименование словосочетаний рассматривается в связи с турецким изафетом. Определены различия между языковыми и разговорными языковыми номинациями. Влияние письма на процесс наименования доказывается примерами. Примеры были отобраны из периодических изданий 2023 года с целью показать текущее использование именных словосочетаний, поскольку новые слова сначала появляются в научной литературе, публицистическом стиле, постепенно пополняя ряды отраслевых терминов. Была упомянута разница между ними и другими типами словосочетаний, для наглядности результат был нанесен на чертеж. Статья посвящена актуальному и достаточно востребованному вопросу – номинативности. Потому что номинация с давних времен относилась к одному из способов обогащения словарного запаса любого языка, и в настоящее время является одним из эффективных методов. Цель статьи – на основе научных данных проанализировать развитие именных словосочетаний до их лексикализации и регистрации в словарях; доказать необходимость регистрации в словарях, практическую значимость, увеличение словарного запаса; продемонстрировать непрерывность процесса лексикализации словосочетаний, влияние орфографии на процесс наименования; в результате показать, что кроме именных словосочетаний, состоящих из двух компонентов встречаются комплексные именные словосочетания, состав которых превышает более двух компонентов.

1. Аблақов Ә., Исаев С., Ағманов Е. (1997) Қазақ тіліндегі сөз тіркесінің дамуы мен лексикалану процесі. – Алматы: Санат, 1997. – 319 б.

2. Әуелбекова Ж. (2005) Қабыса байланысқан сөз тіркестерінің лексикалану семантикасы: филол. ғылым. канд.... автореф. – Алматы, 2005. – 23 б.

3. Балақаев М. (1957) Основные типы словосочетаний в казахском языке. – Алма-Ата, 1957. – 264 с.

4. Гак В.Г. (2005) Теоретическая грамматика французского языка. Учебник. Серия: Studia Academica – изд. Добросвет, 2005. – 832 с.

5. Дмитриев Н.К. (1948) Грамматика башкирского языка. – М.-Л., 1948. – 316 с.

6. Ильясова Н.Ә. (2003) Қазіргі қазақ тіліндегі атаулық тіркестер: қалыптасуы мен даму үрдісі: филол. ғылым. канд автореф. − Алматы, 2003. − 25 б.

7. Исаев С. (1973) Қазақ әдеби тілінің совет дәуірінде дамуы. – Алматы, 1973. – 195 б.

8. Исаев С. (1998) Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты. – Алматы: Рауан, 1998. – 304 б.

9. Күдеринова Қ. (2001) Қосымша // Сыздық Р. Тілдік норма және оның қалыптануы. – Астана: Елорда, 2001. – 230 б.

10. Қазақ тілінің жиілік сөздігі (2016) / А.Қ. Жұбанов, А.Ә. Жаңабекова т.б. – Алматы: Қазақ тілі, 2016. – 792 б.

11. Майзель С.С. (1957) Изафет в турецком языке. – М., 1957. – 175 б.

12. Мәмбетова М. (2011) Ресми-іскери тілдегі клише тұлғалар. – Алматы: Қазақ университеті, 2011. – 127 б.

13. Момынова Б. (2023) «Қазақ» (1913-1918) газеті: әліпби, емле ерекшеліктері және лексика-грамматикасы. – Алматы: Қазақ тілі, 2023. – 246 б.

14. Момынова Б. (2020) Аналитизм және клише тұлғалардың тіркесімдер сөздігінде тіркелуі турасында [электронды ресурс]. URL: https://qazaqadebieti.kz/25237/analitizm-zh-ne-klishe-t-l-alardy-tirkesimder-s-zdiginde-tirkelui-turasynda.

15. Момынова Б. (2005) Қазақ тіліндегі қоғамдық-саяси лексика: әлеуметтік-бағалауыштық сөзжасам. – Алматы: Қазақ университеті, 2005. – 140 б.

16. Орысша-қазақша әскери сөздік (1942) / Құраст. Ғ. Мұсаев, Ю. Цунвазо, К. Адайханов. – Алматы: Қазбірбас., 1942. – 204 б.

17. Сағанаева Ғ. (2009) Әскери саптық бұйрықтар тілі. – Алматы: Арыс, 2009. – 184 б.

18. Сауранбаев Н. (1953) Қазақ тілі. Педучилищелерге арналған. – Алматы, 1953. – 112 б.

19. Сәрсембаева М. (2004) Матаса байланысқан сөз тіркесінің лексикалануы негізінде жасалған туынды сөздер семантикасы: филол. ғылым. канд автореф.: 10.02.02. – Алматы, 2004. – 24 б.

20. Тулекова Г.Х. (2019) Қазіргі қазақ тіліндегі етістікті сөз тіркестерінің грамматикалық құрылымдары жайында // А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. – 2019. – №1.