ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ТҮРІК ТІЛДЕРІНДЕГІ ГРАММАТИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ БІРІЗДІЛІК МӘСЕЛЕСІ ТУРАЛЫ

Қазіргі жаһандану үдерісінде мемлекеттер арасында ғылыми-техникалық, экономикалық, саяси-мәдени, әдеби, тілдік байланыстардың жандануы тілге жаңа сөздердің көптеп еніп, соның ішінде термин жасау жүйесінің өзекті мәселелеге айналғанын аңғартады. Мақалада қазіргі таңдағы термин қалыптастыру жүйесінің түркі тілдеріндегі көрінісін айқындау мақсатында қазақ және түрік тілдеріндегі грамматикалық терминдер мысалында салыстырмалы зерттеу жүргізіп, екі тілдің грамматикасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтап, грамматикалық терминдерді біріздендіру мүмкіндігіне алғышарт жасалды. Аталған мақсатқа қол жеткізу үшінмақалада қазақ және түрік тілдеріндегі грамматика саласының қалыптасу кезеңдеріне сипаттама жүргізіліп, екі тілдің грамматика саласының негізін салушы тілші ғалымдардың еңбектері мен ғылыми тұжырымдарына шолу жасалды. Зерттеу барысында екі тілдегі грамматикалық оқулықтардан терминдер жинақталып, олардың құрылымдық ерекшелігі, терминдік аясы, кірме сөз болған жағдайда қай тілден енгендігі сараланды. Екі тілден жинақталған грамматикалық терминдердің дыбысталуындағы, түбір формасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар салыстырмалы кестеде берілді. Зерттеу нәтижесі бойынша уақыт өрнегінде қалыптасқан қазақ тілінің грамматикалық терминдерінде бірізділіктің қалыптасқандығын, ал түрік тіліндегі грамматикалық терминдердің бірізділігі әлі де болса сақталмай келе жатқандығы анықталды. Мақаланың зерттеу нәтижелері қазақ тілі мен түрік тілін үйретуде қолданылатын грамматикалық оқулықтардағы грамматикалық терминдерді біріздендіруде зор практикалық мәнге ие болады.

1. Абдикарим Н., Махсут О., Ыскак Б. (2023) Қазақ тіліндегі синтаксистік тәсілмен жасалған терминдік тіркестер (жасанды интеллект саласының терминдері негізінде) // TILTANYM. – № 2(90). – 2023. – 3-13-бб.

2. Aksan D. (1998) Her yönü ile dil ana çizgileriyle dilbilim. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 1998.

3. Байтұрсынұлы А. (2009) Тіл – құрал. – Алматы: Сардар, 2009. – 348 б.

4. Banguoğlu T. (1998) Türkçenin grameri. – Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1998.

5. Eker S. (2011) Çağdaş Türk dili. – Ankara: Grafiker, 2011.

6. Ergin M. (2008) Türk Dil bilgisi. – İstanbul: Kelebek Matbaacılık, 2008.

7. İlker A. (2023) Türk Dünyasında terim çalışmaları // Avrasya Terim Dergisi. – №11(3). – 2023. – 139-142-ss.

8. Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. /Жауапты ред. Е. Жанпейісов. – Астана: Астана полиграфия, 2002. – 784 б.

9. Қайдар Ә., Оразов М. (2004) Түркітануға кіріспе. Оку құралы. 3-ші басылымы. – Алматы: Арыс, 2004. – 360 б.

10. Қордабаев Т., Томанов М. (1975) Тарихи грамматика мәселелері.– Алматы: Мектеп, 1975. – 175 б.

11. Korkmaz Z. (1992) Gramer terimleri sözlüğü. – Ankara: TDK yayınları, 1992.

12. Құрманбайұлы Ш. (2007) Терминқор қалыптастыру көздері мен терминжасам тәсілдері. – Алматы: Мектеп, 2007. – 352 б.

13. Мамаева Г. (2019) Түбі бір түркі терминдері // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Филология сериясы. – №3 (128). – 2019. – 129-136-бб.

14. Момынова Б.Қ. (2022) Кейбір тілдердегі академиялық грамматика жазу дәстүрі: ғылыми аппараты, құрылымы мен рәсімделуі // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы. Филология сериясы. – №3 (140). – 2022. – 114-128-бб.

15. Сайрамбаев Т.С. (1991) Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. – Алматы: Рауан, 1991. – 174 б.

16. Ысқақов А. (1967) Казақ тілінің грамматикасы. – Алматы: Ғылым, 1967. – Т. 2. – 236 б.

17. Ысқақов А. (1991) Қазіргі қазақ тілі. Филология факультеттері студенттеріне арналған оқулық. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 384 б.