СЕМАНТИКА СТАРОКНИЖНЫХ СЛОВ В СОВРЕМЕННОМ ХУДОЖЕСТВЕННОМ ЛИТЕРАТУРНОМ ЯЗЫКЕ (по роману писателя Кажыкумара Шабданулы «Пана»)

Мақалада қазақ тіліндегі ескі кітаби сөздер туралы ғалымдардың ғылыми тұжырымдары талданады, ескі кітаби сөздердің қазіргі көркем әдеби стильде қолдану ерекшелігі мен қазіргі заман жазушылары тіліндегі қолданысымен салыстырылады. Зерттеу материалы ретінде Қытай мемлекетіндегі қазақ жазба әдебиетінің негізін салушылардың бірі – жазушы Қажықұмар Шабданұлының «Пана» романы алынды. Аталмыш шығарманы лингвистикалық тұрғыда зерттеу барысында Қ. Шабданұлының шығармасы мен халық ауыз әдебиетіндегі қисса- дастандар, магиялық фольклорлар, жыраулар поэзиясы, сондай-ақ халық ән-өлеңдері мәтіндерімен салыстырылып, ескі кітаби сөздердің функционалды қолдану ерекшеліктері және себебі анықталды.

В данной статье анализируются научные выводы ученых о старокнижных словах в казахском языке, сравнивается специфика употребления слов в старокнижных словах в современном художественном литературном стиле и её использование в языке современных писателей. Материалом исследования послужил роман «Пана» (Убежище) Кажыкумара Шабданулы, одного из основоположников казахской письменной литературы в Китае. В ходе лингвистического анализа данного произведения было осуществлено сопоставление текста работы К. Шабданулы с киссой-саги, магическим фольклором, поэзией жырау, а также народными песнями и стихами. Это позволило выявить особенности и причины функционального употребления старокнижных слов.

В ходе исследования использовался морфемно-семантический анализ, который включал выделение корня и значения слов с помощью сравнительно-исторического метода. Этот метод применялся для изучения старокнижных слов как в устной традиции, так и в произведениях писателя. Научные выводы ученых, связанные со старокнижными словами, были продемонстрированы методами систематизации, группировки, анализа, описания.

В результате выяснилось, что роман К. Шабданулы «Пана» насыщен старокнижными словами, которые стали основой статьи, и что автор использовал их как средство отражения исторической действительности того времени.

1. Аймауытов Ж. (2013) Алты томдық шығармалар жинағы. Повесть пен әңгімелер, аудармалар. – Алматы: Ел-шежіре, 2013. – Т. 3. – 384 б.

2. Әбілқасымов Б. (1982) ХІХ ғ. екінші жартысындaғы қазақ әдеби тілі. – Алмaты: Ғылым, 1982. – 224 б.

3. Әбілқасымов Б., А.Сейтбекова А. (2011) Қазақ тілі тарихына қатысты түркологиялық ізденістер. Ғылыми танымдық зерттеу. – Алматы: Арыс, 2011. – 212 б.

4. Әуезов М. (1989) «Абай жолы» роман-эпопея. – Алматы: Жазушы, 1989. – 3 т. – 418 б.

5. Бабалар сөзі: Жүз томдық (2005) – Астана: Фолиант, 2005. – Т. 46: Ғашықтық дастандар. – 434 б.

6. Белоусова А.С. (1990) Устаревшие слова // Лингвистический энциклопедический словарь. – Москва: Наука, 1990.

7. Болатов Н. (2017) Иесін аза тұтқан ат. 26 апр 2017. https://vk.com/wall-75554122_437137

8. Жұмақаева Б.Д. (2019) Көркем шығармадағы көнерген сөздердің көркемдік қызметі // С. Демирел университетінің хабаршысы. – №3. – 2019.

9. Игілік Р. (2013) Кәнігі кәззап. 6 сәуір 2013. https://egemen.kz/article/20354-kanigi-kazzap Қашқари М. (2017) Түрік сөздігі. – Алматы: Арда+7, 2017. – T. 3: – 600 б.

10. ҚТҰК (Қазақ тілінің ұлттық корпусы). https://qazcorpus.kz/

11. Мамырбекова Г. М. (2010) Ескі қазақ жазба тілі туралы түсінік // Tүркология. – 2010. – №. 3-4. – Б. 16-22.

12. Мамырбекова Г. М. (2022) Ескі кітаби сөздердің варианттылығы және оларды орфографиялық сөздікке енгізу мәселелері // Tiltanym. – 2022. – №. 4. – Б. 79-85.

13. Манкеева Ж.А. (1997) Мәдени лексиканың ұлттық сипаты. – Алматы: Ғылым, 1997. – 272 б.

14. Мәшһур-Жүсіп шығармалары (2003) – Павлодар: ЭКО, 2003. – T. 1. – 247 б.

15. Мүсірепов Ғ. (2003) Ұлпан. – Алмaты: Атамұра, 2003. – 256 б.

16. Сыздық Р. (2004) Қазақ әдеби тілінің тарихы. – Алматы: Арыс, 2004. – 288 б.

17. Сыздық Р. (2009) Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. – Алматы: Арыс, 2009. – 272 б.

18. Хамитова Е. (2016) Қазақ тіліндегі этномәдени тарих пен тілдік процестердің «ақпарат көзі» көнерген сөздер хақында. – Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 4.8 (2016). – 206-218-бб.

19. Шабданұлы Қ. (2004) Пана. – Алматы: Көркем, 2004. – 536 б.