«ЕЛЕҢ-АЛАҢ» РОМАНЫНДАҒЫ ЭТНОГРАФИЗМДЕР

Қазіргі дамыған жаһандану заманында ұлт болып қалыптасудың, халық болып тұтастанудың, ел болып бірігудің, елдік салт-сананы сақтаудың басты қозғаушы күші – халықтан-халыққа үзілмей жалғасын тауып келе жатқан этностық діліміз, тіліміз, дініміз және өзекті ой оралым-танымымыз. Зерттеудің басты идеясы – ұлтымыздың тарихын, салт-санасын, ой-өрісін танытатын тарихи «Елең-алаң» романындағы этнографиялық деректерді жазушының тіліндегі жергілікті колорит – фразеологизмдер, мақал-мәтелдер арқылы дәйектеу. Мақалада Ә.Кекілбаев тіліндегі этнографизмдерге этнолингвистикалық зерттеу жүргізу арқылы жазушының тіл шеберлігін айқындайтын дара сөз тіркестері мен оралымдарының мазмұнын анықтау мақсаты тұрды. Зерттеу өзектілігі жазушы тіліндегі этномәдени бірліктің этнолексикалық сөздер қорын түзетіндігін тілдік этнографизмдер аясында негіздеуден көрінеді. Мақала тақырыбының жаңашылдығы мен құндылығы тұрмыстық салтқа қатысты фразалық оралымдар мен теңеулердің, ұлттық мінезді танытатын салт-дәстүрлердің жазушы тіліндегі зерделенуі тұтас контексте алынып, бағамдалуымен ерекшеленеді. Зерттеу барысында тілдік материалды жүйелеу, сипаттау әдістері қолданылды. Зерттеудің болашақ перспективалары ретінде жазушы тіліндегі этнографизмдерді жинақтап, жүйелік сөздігін жасақтау қажеттігі дәйектелді. 

1. Базарбаев М. Замана тудырған әдебиет. – Алматы, 2005. – 512 б.

2. Бекболганова М. Көркем шығармадағы тұрмыстық суреттеулердің этнолингвистикалық сипаты // ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2011, № 2.

3. Бердібай Р. Тарихи роман. – Алматы: Санат, 1997. – 322 б.

4. Ермекова Т.Н. Қызға қатысты этнографизмдердің танымдық сипаты // Еуразия гуманитарлық университетінің Хабаршысы. – 2022, №3.

5. Кекілбайұлы Ә. Он екі томдық шығармалар жинағы. Том 5. – Алматы, 1999. – 416 б.

6. Қайдар Ә. Ғылымдағы ғұмыр: Мақалалар, баяндамалар жинағы. – Алматы: Сардар, 2014.

7. Майтанов Б. Мұхтар Әуезов және ұлттық әдеби үрдістер: Зерттеулер, эсселер. – Алматы, 2009. – 544 б.

8. Манкеева Ж. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Абзал-Ай, 2014. – 640 б.

9. Манкеева Ж. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың танымдық негіздері. – Алматы, 2008. – 356 б.

10. Негимов С. Шығармалары. Зерттеулер. – Астана, 2015. – 424 б.

11. Нұрдәулетова Б.І. Ә.Кекілбаев тарихи романдарының тілдік әлеуеті // Халық жазушысы, мемлекет және қоғам қайраткері, ҚР Еңбек Ері Ә.Кекілбайұлының 80 жылдығына арналған әдебиет және өнер қайраткерлері Халықаралық конгресінің материалдары. – Ақтау, 2019. – 242 б. Сыздықова Р. Сөз құдіреті. Көптомдық шығармалар жинағы. – Алматы: Ел шежіре, 2014. – 296 б.