АССОЦИАТИВТІ ЛЕКСИКОГРАФИЯНЫҢ ЗЕРТТЕУ ӘЛЕУЕТІ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДИАХРОНДЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ БОЛАШАҒЫ

Мақалада әлемдік ассоциативті лексикографияның қалыптасу тарихы сипатталған, әртүрлі ассоциативті сөздіктердің типологиясы мен электронды мәліметтер базасы, этностардың тілдік санасының мазмұны мен этномәдени ерекшеліктерін психолингвистикалық тұрғыдан зерттеу контекстіндегі олардың мәні мен мақсаты қарастырылған; ассоциативті әдістерді қолдана отырып, сөйлеу әрекетінің когнитивті және психикалық процестерін зерттеу барысында қолданылатын терминологиялық аппаратқа түсінік берілген. Екі қазақ ассоциативті сөздігінің – кеңестік (КРАС-78) және реформаға дейінгі (КАС-2014) кезеңінің мазмұнын салыстыру мысалында – студенттердің, бұқаралық ассоциациялық эксперименттерге қатысушылардың екі буынының тілдік санасының ядролық аймақтарының мазмұнының өзгеру динамикасы көрсетіледі, бұл ассоциативті лексикографияның елеулі зерттеу әлеуетінің айқын дәлелі болып табылады және осындай диахрондық ассоциациялық зерттеулердің келешегін болжайды. Диахрондық салыстырмалы ассоциативті зерттеулердің болжамды ғылыми және әлеуметтік-мәдени маңыздылығына сүйене отырып, мақалада этностың тілдік санасының белгілі бір трансформациясы және оның орталық ядролық аймақтарының тұрақтылық элементтері көрініс табатын қазақ тілінің ассоциативті тезаурусын жасау мақсатында ынталандырушы сөздер тізімін 120-дан 1000-ға дейін жеткізіп, тағы бір ассоциативті сөздік құрастыру ұсынылады. 

1. Балтова П. Български асоциативен речник: прав и обратен. – София: Унив. изд-во Св. Климент Охридски, 2003. – 148 с.

2. Балясникова О.В., Дмитрюк Н.В., Уфимцева Н.В. Потенциально конфликтогенные зоны в языковом сознании билингва // Материалы VI МНПК «Би-, поли-, транс-лингвизм и лингвистическое образование. Филологические науки (Научные доклады высшей школы)». – No 6, Ч. 2. РУДН, 2020. – С. 163-170. DOI: https://www.10.20339/PhS.6-20.163.WoS

3. Бектаев К.Б. Большой казахско-русский, русско-казахский словарь. – Алматы: Алтын қазына, 2007. – 709 с.

4. Бутенко Н.П. Словник асоцiативних норм украiнськоi мови. – Львiв, 1979. – 120 с.

5. Герганов Е. Български норми на словесни ассоциации. – София: Наука и изкуство, 1984. – 272 с.

6. Гольдин В.Е., Сдобнова А.П., Мартьянов А.О. Русский ассоциативный словарь: ассоциативные реакции школьников 1-11 классов. В 2 т. – Саратов: Изд-во Саратовского гос.ун-та, 2011.

7. Гуц Е.Н. Ассоциативный словарь подростка (АСП) / Е.Н.Гуц; М-во образования и науки Рос. Федерации, Ом. гос. ун-т, Филол. фак., Лаб. когнитив. исслед. – Омск: Ом. гос. ун-т, 2004. – 153 с.

8. Дмитрюк Н.В., Черкасова Г.А., Артыкбаева Ф.И. Этноментальный феномен ядра языкового сознания: ассоциативные исследования в Казахстане // Вопросы психолингвистики. – Москва, 2016. – №28. – С. 132-147.

9. Дмитрюк Н.В. Казахско-русский ассоциативный словарь (КРАС). – Чимкент, 1978. – 246 с.

10. Дмитрюк Н.В., Молдалиева Д.А., Нарожная В.Д., Молданова Ж.И., Мезенцева Е.С., Сандыбаева Н.А., Абрамова Г.И. Қазақша ассоциациялық сөздік / Казахский ассоциативный словарь (КАС). – Алматы-Москва: Медиа-Логос, 2014. – 330 с.

11. Залевская А.А. Психолингвистическое исследование принципов организации лексикона человека (на материале межъязыкового сопоставления результатов ассоциативных экспериментов): автореф. … докт. филол. наук. – Ленинград, 1980. – 48 с.

12. Караулов Ю.Н., Черкасова Г.А., Уфимцева Н.В., Сорокин Ю.А., Тарасов Е.Ф. Русский ассоциативный словарь (РАС). – Т.1, 2. – Москва: АСТ-Астрель, 2002. – 991 с.

13. Қажыбек Е.З., Фазылжанова А.М. Жалпы білім берудегі қазақ тілінің жиілік сөздігі. – Алматы: Дәуір, 2016. – 1472 б.

14. Леонтьев А.А. Словарь ассоциативных норм русского языка (САНРЯ). – Москва: МГУ, 1977. – 192 с.

15. Леонтьев А.А. Общие сведения об ассоциациях и ассоциативных нормах // Словарь ассоциативных норм русского языка. – Москва: МГУ, 1977. – С. 3-16.

16. Мартинек С. Український асоціативний словник. В 2 т. Т. ІІ: Від реакції до стимулу. – Львів: Видавничий центр ЛНУ імені Івана Франка, 2007. – 468 с.

17. Овчинникова И.Г., Береснева Н.И., Дубровская Л.А., Пенягина Е.Б. Пермский ассоциативный словарь младших школьников (ПАСМШ). – Пермь, 2000.

18. Психологический словарь. – Москва: Педагогика-пресс, 1996. – 438 с.

19. Российская психолингвистика: итоги и перспективы (1966-2021): Колл. мон. / Научн. ред. И.А. Стернин, Н.В.

20. Уфимцева, Е.Ю. Мягкова. – Москва: Ин-т языкознания РАН. ММА, 2021. – 626 с.

21. Рубинштейн С.Л. О мышлении и путях его исследования / Акад. наук СССР. Ин-т философии. – Москва: Издво Акад. наук СССР, 1958. – 147 с.

22. Русская региональная ассоциативная база данных Сибири. – СИБАС (2008-2023): СИБАС 1 (2008-2013);

23. СИБАС 2 (2014-2021). Авторы-составители: И.В.Шапошникова, А.А.Романенко. URL:http://adictru.nsu.ru

24. Соколова Т.В. Ассоциативный словарь ребенка. Помор. междунар. пед. ун-т им. М. В. Ломоносова, Науч.исслед. ин-т мед.-пед. Проблем. Архангельск, 1996.

25. Соколова Т.В. Ассоциативный тезаурус ребенка 3-6 лет (АТР). – Москва, 1999.

26. Тарасов Е.Ф. О формах существования сознания // Язык и сознание: парадоксальная рациональность. – Москва: ИЯ РАН, 1993. – С. 86-98.

27. Титова Л.Н. Киргизско-русский ассоциативный словарь. – Фрунзе: Мектеп, 1975. – 94 с.

28. Ульянов Ю.Е. Латышско-русский ассоциативный словарь. – Рига: Зинатие, 1988. – 187 с.

29. Уфимцева Н.В., Черкасова Г.А., Караулов Ю.Н, Тарасов Е.Ф. Славянский ассоциативный словарь: русский, белорусский, болгарский, украинский. – Москва, 2004. – 800 с.

30. Уфимцева Н.В., Балясникова О.В. Языковая картина мира и ассоциативная лексикография. Вестник Волгоградского государственного университета, Серия 2, Языкознание, 2019, Т.18, No1. – С. 6-22. DOI: https://doi.org/10.15688/jvolsu2.2019.1.1

31. Уфимцева Н.В. Образ власти по материалам крымского ассоциативного словаря. Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Теория языка. Семиотика. Семантика. Изд-во РУДН (М.), том 13. №3. – С. 630-647. DOI: 10.30982/978-5-6045633-7-3

32. Ушакова Т.Н. Языковое сознание и принципы его исследования // Языковое сознание и образ мира. Сборник статей / Отв. ред. Н.В. Уфимцева. – Москва, 2000. – С. 13-23.

33. Фазылжанова А.М., Дмитрюк Н.В., Орынбетова Э.А., Абаева М.К., Назарова А.Ж. Современная казахстанская психолингвистика: ассоциативные аспекты. – Tiltanym, 2023. – №4. – С. 120-132. https://doi.org/10.55491/2411-6076-2023-4-120-132

34. Цiтова А.I. Асацыятыуны слоунiк беларускай мовы. – Мiнск: БДУ, 1981. – 144 с.

35. Kent G.H., Rosanoff A.J. A study of association in insanity. – American Journal of Insanity, 1910. V. 67. No. 1-2.

36. Kiss G. An associative thesaurus of English: Structural analysis of a large relevance network: Paper presented at the Conference on current research on long-term memory. Dundee, 1973.

37. Kiss G., Armstrong C., Milroy R., Piper J. An associative thesaurus of English. Edinburgh: University of Edinburgh, MRC Speech and Communication Unit, 1972.

38. Postman L., Keppel G. Norms of Word Association. – New York; London: Academic Press, 1970. – 943 p.

39. Russel W.A., Jenkins J.J. The complete Minnesota norms for responses to 100 words from the Kent-Rosanoff word association test. Minneapolis, 1954 (University of Minnesota. Tech. Rep. No.11).