НАУЧНОЕ ПОЗНАНИЕ ТЕЛЬЖАНА ШОНАНУЛЫ О КАЗАХСКОЙ ПИСЬМЕННОСТИ

В данной статье анализируются труды известного ученого-лингвиста, выдающегося деятеля казахского языкознания начала ХХ века, талантливого педагога, представителя Байтурсыновской лингвистической школы – Телжана Шонанулы о казахской орфографии и казахско-латинском алфавите. В качестве источников использованы научные статьи и отчеты Т.Шонанулы, опубликованные в 1924-1930 годах, а также рассмотрены вопросы письменности, орфографии, терминов и иностранных слов. Статья состоит из двух больших частей: в первой части анализируются работы Т.Шонанулы по написанию оригинальных слов и общей казахской орфографии; во второй части рассматриваются научные и публицистические статьи по правописанию иностранных слов. Мы сопоставили эти произведения со сложными и противоречивыми вопросами современной казахской орфографии и трудами А.Байтурсынулы, Е.Омарулы и попытались раскрыть содержание, сущность, новизну и преемственность традиций. В результате исследования будет дана достойная оценка позиции и вкладу Т.Шонанулы в формирование и развитие казахской письменности, казахской орфографии. Статья предназначена исследователям Алашского языкознания, ученым, занимающимся теорией письменности, и читателям, желающим получить информацию об истории казахского языкознания. 

1. Ахмет Байтұрсынұлының әліпби, жазу, емле туралы еңбектері: оқу құралы / Ғылыми түсініктемесін жазып, құрастырған Е. Маралбек. – Алматы: ЖК Асыл, 2023. – 584 б.

2. Әміржанова Н. Қазақстандағы латын жазуының тарихи тағылымы. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2012. – 300 б.

3. Елдес Омарұлы шығармалары. 1-2 т. / Түсініктемесін жазып құрастырушы Е. Маралбек. – Алматы: Лұғат, 2018.

4. Жандосұлы О., Шонанұлы Т. Емле өзгерту жайында // «Еңбекші қазақ» газеті. – 1928 ж. – №138 (1165). – 3 б.

5. Күдеринова Қ.Б. Қазақ жазуының тарихы мен теориясы. Оқу құралы. – Алматы: Елтаным, 2013. – 242 б.

6. Қазақ білімпаздарының тұңғыш съезі (ҚБТС). – Орынбор: Қазмембас, 1924. – 121 б.

7. Қазақ білімпаздарының тұңғыш съезі / Қазақ емлесі туралы Телжанның пікірлері / – Орынбор: Қазақ мемлекеттік баспаханасы, 1925. – 118 б.

8. Маралбек Е. Ахмет Байтұрсынұлының қазақ тілі дыбыстарын жіктеу әдісінің ғылыми негіздемесі //Ахмет Байтұрсынұлы және қазақ тілтанымының болашақ бағдары. – Алматы: Printexpress, 2022. – 400 б.

9. Момынова Б. «Қазақ» газеті (1913-1918): әліпби, емле ерекшеліктері және лексика-грамматикасы. – Алматы: Қазақ тілі, 2022. – 256 б.

10. Сыздық Р. Қазақ тілінің анықтағышы (емле, тыныс белгілері, сөз сазы). – Астана: Елорда, 2000. – 527 б.

11. Уәли Н. Ахмет Байтұрсынұлы және қазақ жазуының онтогенездік дамуы // Ұлттық рухтың ұлы тіні / Ғылыми мақалалар жинағы. – Алматы: Ғылым, 1999. – 568 б.

12. Шонанұлы Т. Емле туралы баяндамасы // Емле конференциясы (стенографиялық есебі). – Қызылорда: ҚАЗИЗДАТ, 1930. – 110 б.

13. Шонанұлы Т. Орыс емлесі мен әліпбиін өзгерту мәселесі // «Еңбекші қазақ» газеті. – 1929 ж. – №265 (1594). – 2 б.

14. Шонанұлы Т. Шет сөздер емлесі жайында (Емле съезіне ұсыныс ретінде) // «Еңбекші қазақ» газеті. – 1929 ж. – №66 (1395). – 2 б.

15. Шонанұлы Т. Шет сөздер емлесі жайында (Емле съезіне ұсыныс ретінде) // «Еңбекші қазақ» газеті. – 1929 ж. №67 (1396). – 3 б.